فهرست مطالب

مقدمه. مسئلۀ احتجاب خداوند 1
رابطۀ میان استدلال از طریق احتجاب و استدلال از طریق شر 10
تاریخ استدلال از طریق احتجاب الهی 15
دلایلی برای مباحثات معاصر دربارۀ احتجاب الهی 21
ساختار کتاب 22

فصل 1. عشق الهی و استدلال از طریق احتجاب 29
استدلال از طریق احتجاب الهی 29
عشق الهی 32
هدف عشق الهی: وحدت یافتن با معشوق 37
انتقاد افلاطونی به نسبت دادن اروس به خداوند 41
انتقاد ارسطویی به عشق الهی نسبت به انسانها 44
ارزیابی مجدد استدلال شلنبرگ 47
سخن پایانی 50

فصل 2. احتجاب الهی و گناه بشری: اثر معرفتی گناه 51
مقدمه 51
ماهیت گناه 56
حس الوهی 63
اثر معرفتی گناه 65
انتقادی به استدلال از طریق احتجاب الهی 72
سخن پایانی 78
فصل 3. خداوند محجوب در عرفان اسلامی 79
مقدمه 79
حدیث کنز مخفی 81
دعوتی متحیرکننده 86
حیرت همچون نوعی هدایت 89
سخن پایانی 93

فصل 4. ابن عربی و مسئلۀ احتجاب الهی 97
مقدمه 97
نظریۀ ظهور الهی ابن عربی 98
نظریۀ حجب ابن عربی 104
پاسخی به استدلال از طریق احتجاب الهی 112
سخن پایانی 115

فصل 5. معقولیت معرفتی ایمان 117
مقدمه 117
تبیین پذیرشی از ایمان 120
معقولیت پذیرش یک گزارۀ مبنایی 124
معقولیت ایمان 132
سخن پایانی 140

فصل 6. ضدخداباوری و شر بی‌ثمر 143
مقدمه 143
ضدخداباوری 144
ضدخداباوری شخصی 148
ضدخداباوری شخصی و شر بیثمر 151
سخن پایانی 154

پیشگفتار
در طول تاریخ، برای بسیاری از افراد این پرسش وجود داشته که چرا خداوندِ دانایِ مطلق اجازه داده در سرگشتگی دربارۀ وجود و صفاتش به‌‌ سر بریم درحالی‌که می‌داند شناخت او موجب بهروزی ما می‌شود. این پرسش‌ها و تردیدهایی که در پی داشته است، بعضی چون نیچه را به این باور رسانده که یا چنین خدایی به رستگاری انسان‌ها اهمیتی نمی‌دهد و یا اینکه خدای مهربانی نیست چون انسان‌های بیچاره را که در پی حقیقت در رنج‌اند، بی‌پاسخ رها کرده است. در مقابل، متالّهان چنین پند می‌دهند که «پروردگار یقیناً به ما وعدۀ ظهورداده است اما باید... » و جای خالی را با دیدگاه‌های مختلفی پر می‌کنند؛ مثلاً باید صبر داشته باشیم یا باید کردارهای مشکل‌آفرین را تغییر دهیم یا باید ایمان داشته باشیم. اینکه آیا این نظریات برای پاسخ به آن چالش کفایت می‌کنند، پرسشی است که در این کتاب می-کوشیم به آن پاسخ دهیم. درنهایت از این نظریه دفاع می‌کنیم که شاید جهانی که در آن برای این پرسش‌ها پاسخ روشنی نتوانیم بیابیم، جهانی با ارزش‌تر باشد. افراد بسیاری در به ثمر رسیدن این کتاب به من کمک کرده‌اند، که از همۀ آنها سپاسگزارم. به‌طور ویژه از دکتر حمید وحید دستجردی قدردانی می‌کنم که آموزش‌های مناسبی در فلسفۀ تحلیلی به من دادند. و نیز از دکتر لگنهاوزن به‌خاطر ارائه پیشنهادهای مفید و دقیقشان بر متون اولیه این کتاب تشکر می‌کنم. این کتاب ترجمۀ مقالاتی است که در سال‌های قبل به زبان انگلیسی در مجلات مختلف منتشر شده بود. خانم حمیده تهرانی پیش‌تر این فصول را برایم به فارسی ترجمه کرده بودند، اما برای ترجمۀ دقیق‌تر، دوست گرامی‌ام آقای یاسر خوشنویس قبول زحمت کردند. از ایشان به‌خاطر ترجمه و ارائۀ نکات تکمیل‌کننده و اصلاحی سپاسگزارم. نهایت سپاسم را تقدیم می‌دارم به همسر گرامی‌ام، سارا به‌خاطر تحمل سال‌ها مطالعات شبانه‌روزی من در حین تألیف مقالات این کتاب و حمایت همیشگی و بی‌دریغش در همۀ مراحل زندگی مشترکمان. از پدر و مادرم به‌خاطر حمایت‌ها و نصایح کارگشا و دعاهای شبانه‌شان سپاسگزارم. از مؤسسۀ انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف به‌خاطر حسننظر و پیگیری برای چاپ این کتاب تشکر ویژه دارم. انتشارات دانشگاه در سال‌های دور کتاب‌هایی در زمینۀ فلسفه چاپ کرده بود، امیدوارم توجه به اهمیت علوم انسانی در دانشگاه ما تقویت شود. از داوران محترمی که نظر مثبتی دربارۀ چاپ این
کتاب به انتشارات دانشگاه ارائه کردند، تشکر ویژه دارم.